De kunstvormen op Java zijn zeer gevarieerd en vaak hoog ontwikkeld. Het hoge niveau is te danken aan de steun van de Javaanse adel in voorgaande eeuwen. Tot de oudste kunsttradities behoren wayang, keris, gamelan en batik.
Wayang
Al eeuwen lang wordt wayang in Indonesië gebruikt om epische verhalen uit India te vertellen zoals de Ramayana, de Mahabharata. Daarnaast zijn er wayangopvoeringen over de helden van het oude Majapahitrijk, oude mythen die dateren van voor het hindoeïsme maar ook verhalen met een islamitische inslag.
Het Javaanse woord wayang betekent letterlijk schaduw of geest en refereert tevens naar andere typen poppentheater. Het gaat daarbij om een theatrale opvoering van acteurs (wayang orang), driedimensionale poppen (wayang golek) of schaduwbeelden van tweedimensionale poppen (wayang kulit) geprojecteerd voor een scherm.
De twee belangrijkste wayangstromingen zijn de wayang kulit, platte, leren poppen uit Centraal-Java en de wayang golek, de houten poppen uit West-Java. De dalang is degene die de poppen tot leven brengt. Bij wayang golek ontbreekt het scherm van de wayang kulit.
De dalang heeft een uitgebreid takenpakket. Naast het bedienen van de poppen, zingt hij en hij communiceert met het begeleidende gamelanorkest. Hij doet ook alle stemmen van de verschillende karakters. In een traditionele opvoering mag de dalang dit negen uur achter elkaar doen... en wel in de lotushouding! Souplesse en een goede conditie zijn dus belangrijke vereisten voor de dalang. Voor toeristen zijn er ook kortere opvoeringen te zien van een tot twee uur.
Bij wayang orang gaat het om voorstellingen met acteurs. Oorspronkelijk werd wayang orang alleen opgevoerd in de vier paleizen van Yogyakarta en Surakarta als een klassieke hofdans. Naarmate deze vorm zich verder ontwikkelde, raakte het ook bekend buiten de paleizen en werd het ook populair bij het gewone volk. Bij wayang orang doen de acteurs zelf de conversaties van de karakters waardoor de taak van de dalang een stuk lichter is dan bij wayang kulit of wayang golek.
Keris
De Keris (dolk) is het belangrijkste culturele erfgoed voor de Javaan. In vroegere tijden werd een man niet als een echte man beschouwd als hij geen keris had. Het bezit van een keris was net zo belangrijk als het bezitten van een groot huis en een paard. Volgens de eeuwenoude Javaanse traditie, voornamelijk die van de Javaanse koninkrijken, was een vader het op zijn minst verplicht aan zijn zoon als deze volwassen werd een keris te geven.
De keris kent allerlei verschillende functies. Zo kan deze worden beschouwd als kunstobject, als onderdeel van de uitrusting voor koninklijke soldaten, als accessoire bij een ceremoniële jurk (batik) of als statussymbool.
Een andere belangrijke reden waarom de keris zo interessant was, waren de magische krachten die de keris zou bezitten. Een keris kon de eigenaar beschermen tegen allerlei negatieve zaken zoals ziektes, de dreiging van wilde dieren, overstromingen en andere natuurrampen. Anderzijds zouden persoonlijke eigenschappen ook kunnen worden versterkt of verbeterd. Sommige keris kon je autoriteit versterken, je meer geluk brengen of je persoonlijke aantrekkingskracht versterken.
Het tegenovergestelde geldt natuurlijk ook, andere keris zouden juist rampspoed veroorzaken. Het waren en zijn echter de esthetische aspecten die de keris aantrekkelijk maakt voor de kerisverzamelaar. In oude tijden nam het vervaardigen van één enkele keris een jaar tijd in beslag. Degene die de keris maakt is de Empu. Alleen een hoog aangeschreven Empu is in staat om een keris van hoge fysieke en spirituele kwaliteit te maken.
Gamelan
Gamelan is het belangrijkste element binnen de traditionele Indonesische muziek. Het heeft invloeden uit Oost-Azië terug te voeren. Gamelan is een verzamelnaam voor verschillende soorten orkesten in Indonesië. De samenstelling van een gamelanorkest kan enigszins variëren. Maar de organisatie erachter is hetzelfde en gebaseerd op een aantal instrumentengroepen met specifieke functies binnen het orkest.
Een gamelanorkest bestaat voornamelijk uit bronzen slaginstrumenten zoals drums, kulintangs, gongs en xylofoons. Daarnaast wordt er ook gebruik gemaakt van fluiten, snaarinstrumenten en soms ook zangers. Bij gamelanmuziek gaat het om de samenwerking tussen de leden van het orkest, er is geen ruimte voor solopartijen.
Gamelan wordt door de Indonesiërs traditioneel gezien als heilig. Men gelooft dat elk instrument van het gamelanorkest wordt bewoond door een geest waardoor de muzikant altijd met respect naar het instrument toe dient om te gaan en te spelen. Traditioneel werd gamelan alleen gespeeld bij bepaalde gelegenheden als rituele ceremonies, wayangopvoeringen en voor de adellijke familie. Daarnaast werd gamelan ook gebruikt bij de begeleiding van dansvoorstellingen, en rituelen bij tempels en dorpen.
Gamelan verschaft niet alleen muziek bij sociale, functionele ceremonies maar biedt ook werkgelegenheid aan de professionele muzikanten en de ambachtslieden die de instrumenten maken. Tegenwoordig wordt gamelan nog steeds bij traditionele gelegenheden gebruikt maar ook bij moderne dans- of theatervoorstellingen, musea, scholen of zelfs huishoudens. Vooral op Java en Bali is gamelan erg populair. De Javaanse gamelanmuziek wordt gekenmerkt door langzame, afgemeten klanken. De Balinese gamelanmuziek kent juist schrille tonen en levendige ritmes.
Batik
Batik is een decoratietechniek waarbij met een tjantik (waspen) of tjap (stempel) vloeibare was in patronen op textiel wordt aangebracht. Als het stuk stof in een verfbad wordt ondergedompeld, hecht de verf zich aan de blootgestelde delen. Met behulp van herhalingen van dit proces is men in staat een veelkleurig doek te vervaardigen. Batik is wereldwijd altijd al een handelsproduct geweest. Maar nergens ter wereld heeft de batikkunst zich tot een zo hoog niveau kunnen ontwikkelen als in Java. De Verenigde Oost-Indische Compagnie heeft de basis hiervoor gelegd door batik te importeren uit India.
Toen in 1799 de VOC werd opgeheven kwam daarmee een abrupte stop aan de import van textiel. Hierdoor ontstond er een markt ontstond voor de eigen batikindustrie. Met grote steun van de Javaanse adel kon het niveau van de batikkunst in de negentiende eeuw ongekende hoogten bereiken. De batikontwerpen zijn in de loop der eeuwen onder andere beïnvloed door het hindoeïsme, de islam en Nederlandse ontwerpers. Chinese handelaren legden later een basis voor de commerciële batikindustrie van het land.
Nadat Indonesië onafhankelijkheid halverwege de 20e eeuw werd, moedigde Soekarno de creatie van een nieuwe batikstijl aan: Batik Indonesia. Hierin werden de verschillende stijlen van Yogyakarta, Surakarta en de noordkust van Java gecombineerd. Kenmerkend was het heldere kleurgebruik en de soms totaal nieuwe ontwerpen. Tijdens Sukarno's bewind werd batik als de nationale klederdracht van Indonesië uitgeroepen. Batik Indonesia wordt ook Batik Modern genoemd.
Tegenwoordig is de batikindustrie in Java nog steeds zeer belangrijk. Je ziet de batikontwerpen overal op Java terug in traditionele jurken, uniformen, sarongs, tassen, hoeden, tafelkleden, servetjes, schilderingen, decoraties, enzovoort.
Batik wordt tegenwoordig gedragen om verschillende redenen. Zo kun je batik casual dragen, bij formele gelegenheden of bij traditionele gelegenheden. Met de traditionele batik kun je aantonen binnen welke rang of stand je behoort binnen de samenleving, van welke generatie je bent, en tot welke familie je behoort. In bepaalde gebieden domineert de voorkeur voor bepaalde ontwerpen.
De ontwerpen uit Centraal-Java, met name Yogyakarta en Solo, zijn beïnvloed door traditionele patronen en kleuren. De traditionele kleuren die gebruikt worden zijn bruin, indigo en blauw. Bij de noordkust van Java, in de buurt van Pekalongan en Cirebon, zijn de batikontwerpen weer sterk beïnvloed door de Chinese cultuur wat zich uit in een feller kleurgebruik, en meer complexe bloem- en wolkmotieven. Bij haute couture designs worden de batikontwerpen aangebracht op zijde, een tijdrovend proces wat maanden kan duren en daarom ook zeer kostbaar en duur is.
Silversmeden Kota Gede
Kota Gede, ook wel zilverstad genoemd, is een stadje op vijf kilometer ten zuidoosten van Yogyakarta. Kota Gede is bekend vanwege de grote zilverindustrie en de koninklijke begraafplaats van de eerste sultan van Java, Panembahan Senopati. In de straten van deze stad zijn vele zilverworkshops te vinden waar bezoekers welkom zijn om rond te lopen of om te kijken naar de werkende zilversmeden. De basis voor deze belangrijke zilverindustrie werd gelegd ten tijde van Sultan Agung toen de vraag vanuit het paleis naar zilver en goud erg hoog was.
Het zilver is herkenbaar door het aparte design. Het design wordt gecreëerd door een patroon aan de binnenkant van het zilver te slaan, waardoor er aan de buitenkant reliëf ontstaat. Er wordt wit en zwart zilver geproduceerd. Kota Gede werd gesticht in 1582 door de eerste sultan van het grote Mataramrijk, Panembahan Senopati. Hij is daar ook begraven.
Kota Gede was destijds de hoofdstad van Mataram. Van de oude hoofdstad is weinig overgebleven, op het graf van de sultan na.
750.080
