Ik vroeg Komang, de tuinman, of we de crematie mochten bijwonen van zijn grootvader die de week ervoor overleden was. Dat bleek geen probleem, in tegendeel, we waren welkom.
Bij een zijstraat in Blahbatuh met een tijdelijk verkeersbord: "Hati hati, ada Upacara" ("Voorzichtig, we hebben een ceremonie"), stopte de chauffeur. We zagen al op een afstand een kleurig bouwsel, verderop in de straat. Komang, in traditionele kledij, stond ons op te wachten.
Zoals alle Balinese huizen bestond ook dit huis uit een aantal aparte gebouwen en balés. Een balé is een soort paviljoentje. In één van die balés lag het lichaam van de overledene in een kist met een wit doek erover en omringd door offergaven allerhande. Op mijn vraag hoe het lichaam in de warmte zo lang thuis kon blijven kreeg ik het korte antwoord: "Formol".
Op enige afstand zaten een man en een vrouw, voor mijn oren, op een verschrikkelijke manier te zingen en te declameren, de vrouw zong, de man declameerde. Het klonk griezelig en dreigend. Op de Balinezen maakte het geen enkele indruk. Ze liepen door elkaar, groetten links of rechts iemand, maakten een grapje of rookten een sigaret. Het leek eerder een receptie dan een begrafenis.
Na drie kwartier stopte het gezang en begon men de balustrade van de balé waarin de overledene lag af te breken. De mensen stroomden toe en kregen takken met bloemen of offergaven, waarna ze weer naar buiten gingen en zich, als een processie, voor de kleurige toren opstelden. Het was een bizar defilé, zowel kleine kinderen als ouderlingen met een wandelstok, die voorbijliepen met bloemen, gevlochten mandjes, een gebraden speenvarken of eend, aan een stok geregen, iets wat leek op een rituele speer of een tros bananen.
De kist werd op de schouders getild en naar buiten gedragen. De muziek van het gamelanorkest werd alsmaar luider. De kist werd met man en macht helemaal bovenin de toren gehesen en daar, zo goed als mogelijk, vastgemaakt met witte repen stof. De priester en een aantal mannen bleven bovenop de toren, zo'n vijf meter boven de grond. Dan zette de stoet zich in beweging, mobiel gamelanorkest incluis.
Op de plaats van crematie zagen we een groot beeld van een zwarte stier op een staketsel van bamboe. De bovenzijde van de rug was een deksel dat kon opengemaakt worden. De kist werd uit de toren gehaald en naar de stier gebracht. Het lichaam paste in de buikholte het deksel ging er opnieuw op. Intussen werd de versierde toren in brand gestoken. Het fikte flink en ik verwachtte dat de stier boven het vuur zou worden getild. Dat was niet zo.
Ik rilde ondanks de warmte heel even toen ik de gasflessen in het oog kreeg, een eindje van de stier, half verborgen tussen de struiken. Van onder die struiken liepen bruine slangen naar iets wat leek op twee gigantische hogedrukreinigers. De muziek zwol weer aan toen de apparaten vuur spuwden en de stier in brand staken. Het bleken vlammenwerpers te zijn.
Ook in Bali heeft de tijd niet stil gestaan en is de klassieke brandstapel vervangen door tuigen die mij, orang bulé (witte man), onwillekeurig doen denken aan stervende mensen in bunkers aan de Atlantische kust of naakte mannen met baarden in Auschwitz. De stier was in een mum van tijd verdwenen. De kleur van de rookwolken veranderde haast onophoudelijk.
Na enkele minuten bleef enkel nog de basis over. Die bestond uit dikke, groene bananenboomstammen, evenwijdig naast elkaar met een ruimte ertussen van ongeveer zeventig centimeter. Daartussen vielen de botten van de verbrande overledene, de zwart geblakerde schedel duidelijk zichtbaar.
Twee jonge mannen met een doek om het hoofd gebonden tegen de hitte, legden een stuk golfplaat op de stammen zodat een oven ontstond, open aan de beide uiteinden. Er werd regelmatig in gepookt met lange bamboestokken en met een zekere regelmaat tilde één van hen de golfplaat een eindje op en gluurde naar binnen, de hand als een dakje boven de ogen. Over wat hij precies controleerde denk ik liever niet na.
Toen de gasbranders uitgingen namen we afscheid van de familie en reden naar huis met de geur van de rook in onze kleren.
Dirk
750.080
